XIV Krajowy Zjazd Delegatów Ligi Obrony Kraju w 2011 roku przyjął wniosek dyrektora Biura ZW LOK w Poznaniu płk. Janusza Dobrzańskiego o wpisanie do preambuły statutu LOK dwóch organizacji - Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza Polskiego i Polskiego Białego Krzyża jako jej poprzedniczek.

Wniosek przeszedł bez żadnej dyskusji wśród delegatów Zjazdu, może dlatego, że wcześniej, w roku 2010 na łamach Czaty ukazały się obszerne artykuły na temat powstania, celów i zadań tychże organizacji, wywołując w środowiskach lokowskich niekiedy gorące dyskusje na ten temat. Według autora tych artykułów nie ma żadnych wątpliwości, że obie organizacje, a szczególnie TPŻP, wpisały się w historię powstania Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza w 1944 roku. Przypomnijmy:

W Lublinie, we wrześniu 1918 roku, spośród działaczy Wydziału Narodowego Lubelskiego, Ligi Kobiet, Towarzystwa Opieki nad Rodzinami Legionistów, a także spośród działaczy Komitetu Opieki nad Legionistami-lnwalidami, Komitetu Opieki nad Superarbitrowanymi Legionistami, Komitetu Opieki nad Internowanymi w Szczypiornie, na Węgrzech i w Bolechowie, powołano komitet organizacyjny nowego towarzystwa, a mianowicie Towarzystwa Opieki nad Żołnierzem Polskim. Nazwa ta została zmieniona już 28 listopada 1918 roku i brzmiała: Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza Polskiego.

W 1919 roku TPŻP weszło w skład federacyjnego Polskiego Białego Krzyża, który powstał 2 lutego 1918 roku w Nowym Jorku z inicjatywy Ignacego i Heleny Paderewskich. Organizacja ta miała na celu pomoc powracającym z długiej i wyniszczającej wojny rannym i chorym żołnierzom amerykańskiej Polonii. Ale wielu z tej europejskiej, rozpętanej na skalę całego świata wojny nie powracało, pomocy i opieki oczekiwały też pozostające po nich wdowy i sieroty.

Celem PBK miało być też niesienie pomocy oraz sprawowanie opieki nad żołnierzami służącymi w Armii Polskiej gen. J. Hallera we Francji oraz polskimi jeńcami wojennymi z armii niemieckiej i austro-węgierskiej. Pomoc obejmowała zarówno żołnierzy przebywających w obozach, jak i na polu walki, polegała na opiekowaniu się rannymi i rozdawaniu darów przesyłanych przez rodziny i znajomych. Oprócz niesienia pomocy sanitarnej PBK zajmowały się również rozdzielaniem listów i paczek przesyłanych z USA dla polskich żołnierzy.

Kiedy w połowie lutego państwo Paderewscy opuścili Stany i przybyli do Paryża, już 1 marca 1918 roku w połączeniu z działającym tu Komitetem Pomocy Rannym Polakom rozwinęli działalność PBK. Jednak głównym terenem działań PBK stała się Polska. Już w styczniu 1919 roku wolontariusze PBK zaczęli samorzutnie, bez określonego planu i statutu organizować pierwsze koła i nieformalne struktury. Zbierano fundusze, odzież, opatrunki, które przekazywano na front.

Pierwsze zebranie organizacyjne PBK w Polsce odbyło się 23 lutego 1919 roku w Warszawie. PBK podjął się roli koordynatora działań tych stowarzyszeń i organizacji, które miały zbieżny cel, uznając przy tym koordynującą rolę PBK. Formuła Polskiego Białego Krzyża była następująca: Jest to Liga, czyli „związek związków" jednoczących wszystkie instytucje i organizacje społeczne niosące pomoc polskim żoł¬nierzom, wdowom i sierotom po nich. W ramach PBK działało ponad sto stowarzyszeń, wśród nich Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza Polskiego.

PBK organizował szpitale polowe, punkty sanitarne, żywieniowe - gospody, kantyny, noclegownie, świetlice odpoczynkowe dla przemieszczających się żołnierzy. To z inicjatywy PBK powstawały Komitety Budowy Domów Żołnierza. W 1919 roku w ramach PBK zaczęto organizować Komitety Wielkanocne i Gwiazdkowe, które przygotowywały świąteczne podarki dla wojska. Jedną z ważniejszych form działania PBK było roztaczanie opieki nad rodzinami żołnierzy i ofiarami wojny. Organizowano żłobki i ochronki. Powstawały pierwsze Koła Opieki nad Rodzinami Żołnierzy.

11 czerwca 1920 roku, na Zjeździe, PBK przyjął nazwę Związku Stowarzyszeń Społecznych dla Żołnierza Polskiego i Ofiar Wojny „Polski Biały Krzyż". Zaczęto organizować Koła i Komitety Opieki nad Żołnierzem.

W maju 1922 roku z PBK wyodrębnił się Główny Komitet Opieki nad Żołnierzem. Jego Komitety Okręgowe powołano w Warszawie, Wilnie, Lwowie, Krakowie i w Lublinie.

W latach 1924*, 1929 i 1936 następowały kolejne zmiany zapisów statutowych PBK, dostosowujące działalność białokrzyską do aktualnych potrzeb wojska: „celem Stowarzyszenia jest opieka nad ofiarami wojny, pomoc w pracy kulturalno-oświatowej dla żołnierza podczas pokoju oraz pomoc materialna żołnierzowi podczas wojny". PBK ściśle współpracował z władzami wojskowymi i:
•  organizował nauczanie wśród żołnierzy,
•  organizował i prowadził czytelnie i biblioteki żołnierskie,
•  zakładał i prowadził Domy Żołnierza, świetlice, gospody itp.,
•  dokształcał pracowników oświatowych dla potrzeb wojska,
•  organizował wycieczki turystyczno-krajoznawcze dla wojska i ich rodzin,
•  za pomocą wydawnictw, żywego słowa i pieśni propagował wśród społeczeństwa działania na rzecz wojska i oświaty w wojsku,
• organizował pomoc materialną dla żołnierzy (upominki świąteczne).
To PBK w ramach zwalczania analfabetyzmu w wojsku zorganizował Żołnierskie Szkoły Nauczania Początkowego, szkoły powszechne dla wojska, kursy specjalistyczne i metodyczne 1  19 marca 1924 r. (N-BB 1182/24) wpisano do rejestru stowarzyszeń i związków pod nr 1064, stowarzyszenie pod nazwą Polski Biały Krzyż oraz Uniwersytety Żołnierskie. Organizował, wspierał i prowadził świetlice, biblioteki i Domy Żołnierza Polskiego. Rozwinął działalność i sprawował opiekę nad amatorskim ruchem artystycznym w wojsku. Największe osiągnięcia zanotowano we wspieraniu amatorskich teatrów żołnierskich, chórów i zespołów muzycznych. Od września 1936 roku zaczęto organizować szkolne koła PBK, zaczęto także organizować cykle różnorodnych przedsięwzięć pod hasłem „Tydzień Polskiego Białego Krzyża", rozszerzając w ten sposób działalność propagandowo-wychowawczą.

W okresie prac organizacyjnych przed wybuchem II wojny światowej powołano do życia Koła Przyjaciół Oddziałów Obrony Kraju oraz Koła Przyjaciół Obrony Narodowej. Pierwsze z nich miały za zadanie powiązanie szerokich rzesz społeczeństwa z oddziałami wojskowymi oraz utrzymywanie kontaktów przy okazji uroczystości wojskowych i zapoznanie społeczeństwa poszczególnych powiatów z historią stacjonujących tam oddziałów, popularyzowanie tradycji oręża polskiego oraz wprowadzenie tradycji przekazywania dążności do odbywania służby wojskowej w lokalnym oddziale z ojca na syna.

Po zakończeniu II wojny światowej polskie władze polityczne i wojskowe nie wyraziły zgody na reaktywowanie działalności PBK, a 28 listopada 1946 roku Rada Ministrów swoim rozporządzeniem - nadając Towarzystwu Przyjaciół Żołnierzy nowy statut - rozwiązała formalnie Polski Biały Krzyż i przekazała jego spadek Towarzystwu.

Majowy Zjazd Delegatów LOK podjął dziejową uchwałę, przywracającą naszej organizacji jej historyczną tożsamość, stawiając jednocześnie przed Radą Krajową problem do rozstrzygnięcia: jaką datę powinniśmy uznać za „symboliczne" powstanie Ligi, czyli którą rocznicę jubileuszową obchodzić będzie Liga?

Czy 21 sierpnia 1944 roku - data rejestracji pierwszego statutu TPŻ przez gen. Rolę-Żymierskiego (70-lecie Ligi - kontynuatorki TPŻ)?

Czy rok 1918 r. - data powstania PBK i TPŻP, organizacji do których tradycji odwołujemy się w statucie LOK (95-lecie Ligi)?

A może tylko Lubelska Organizacja LOK powinna obchodzić 95-lecie powstania TPŻP i 70-lecie powstania TPŻ jako organizacji ogólnopolskiej?

16 grudnia 2011 roku Rada Krajowa przyjęła zgłoszony przez prezesa Lubelskiej Organizacji LOK wniosek o powołanie zespołu historyczno-redakcyjnego do przeanalizowania powyższych wątpliwości, i opracowania jubileuszowego wydania zarysu dziejów LOK od 1918 r. do 2012 r. włącznie (dotychczasowe opracowanie obejmuje lata 1944-1981).

Do pracy w zespole zgłosili się: Stanisław Dąbrowski - prezes Lubelskiej Organizacji LOK, płk (r.) Janusz Dobrzański - dyrektor Biura ZW LOK w Poznaniu i płk (r.) Józef Jagos - kierownik Działu Organizacyjnego ZG LOK. Po zatwierdzeniu składu zespołu przez Zarząd Główny, członkowie zespołu, po zasięgnięciu pisemnej opinii dwóch niezależnych historyków, przedłożą Radzie krajowej uzasadniony wniosek dotyczący symboliczno-historycznej daty powstania Stowarzyszenia i przystąpią do przygotowania jubileuszowego wydawnictwa.

Bez względu na to, jakie rozwiązanie i jaką datę zasugeruje zespół i jaką przyjmie Rada Krajowa, stoimy przed kolejnym jubileuszem Ligi i jej poprzedniczek, nawiązując do pięknych tradycji II Rzeczypospolitej służby Żołnierzowi Polskiemu.

---

* 19 marca 1924 r. (N‑BB 1182/24) wpisano do rejestru stowarzyszeń i związków pod nr 1064, stowarzyszenie pod nazwą Polski Biały Krzyż.